پرتو درمانی چیست؟

پرتو درمانی(radio therapy) استفاده دقیق از اشعه برای درمان کانسر است. پرتو درمانی اکثر بیماران توسط اشعه با انرژی زیاد و معمولاً به وسیله اشعه ایکس و گاما یا پرتوهای ذره ای مثل الکترون انجام می‌شود. که مقدار مشخصی از اشعه که بایستی به ناحیه از بدن که هدف درمان را تشکیل می‌دهد تابانده شود. اشعه موجب صدمه و تخریب سلول‌های غیرطبیعی شده و به این ترتیب رشد معمولی و تقسیم سلولی را متوقف می‌کند. سلول‌های غیرطبیعی از این طریق آسیب دیده و ترمیم نمی شود در حالی که سلول‌های طبیعی بهبود یافته و به سرعت ترمیم می شوند.

انواع روشهای پرتو درمانی

الف) پرتو درمانی خارجی:

روش معمول درمان می باشد که در این روش در طی یک دوره چند روزه یا چند هفته ای انجام می گیرد که به صورت سرپایی انجام می شود. در این روش دستگاه پرتو درمانی اشعه را از خارج بدن به محل مورد نظر تابانده و درمان چند دقیقه به طول می انجامد و بدون درد است. در این روش چون هیچ ماده رادیو اکتیو پرتوزا وارد بدن شما نشده است به راحتی می توانید با دیگران ارتباطات اجتماعی برقرار کنید.

ب) پرتو درمانی داخلی(Branchy therapy):

به چند روش قابل انجام بوده و می‌تواند به صورت سرپایی یا بستری باشد. در شکل دیگری از پرتودرمانی داخلی، مایع خوراکی به بیمار داده می شود یا از طریق تزریق وارد بدن می‌شود. در این روش نیاز است که بیمار برای مدتی در بیمارستان بستری شود تا اینکه مقدار ماده رادیواکتیو موجود در بدن تا حد قابل قبولی کاهش یابد تا خطری متوجه اطرافیان نباشد.

فواید پرتو درمانی:

در بعضی از موارد پرتو درمانی به تنهایی برای مبارزه با سلول های بدخیم کافی بوده و در بعضی موارد ممکن است با سایر روش های درمانی همراه باشد مثلا در مواردی می توان از پرتودرمانی قبل از جراحی برای کوچک کردن توده سلولی و یا بعد از جراحی به منظور جلوگیری از رشد سلول‌های باقی مانده و نواحی لنفاوی مرتبط بهره جست.

مثال دیگر اینکه در بسیاری از موارد پرتو درمانی می‌تواند قبل، بعد و یا همزمان با داروهای شیمی درمانی استفاده شود تا به روند درمان کمک بیشتری شود.

عوارض پرتو درمانی:

پرتو درمانی می تواند صدمه به سلول های طبیعی در کنار سلول‌های بدخیم را به همراه داشته باشد. این عوارض جانبی و موقتی هستند اما بعضی از عوارض برای مدت طولانی تر یا دائمی در بدن فرد باقی می‌ماند. پزشک شما در مورد درمان تان و عوارض اولیه و دیر رس احتمالی توضیح خواهد داد. در هر حال توصیه می‌شود از پرسیدن هرگونه سوال امتناع نورزید. رایج‌ترین عوارض عمومی پرتو درمانی عبارتند از: خستگی، بی اشتهایی، مشکلات پوستی از رایج‌ترین عوارض هستند و در درمان‌های نزدیک به نواحی گوارشی، مشکلاتی نظیر تهوع، استفراغ و اسهال ممکن است پیش بیاید. در درمان های سر و گردن، از عوارض شایع خشکی و ایجاد زخم در مخاط دهان و گلو می‌باشد. ریزش موقتی مو ها فقط در ناحیه درمان به وجود می‌آید.

پرتو درمانی چه زمانی و چگونه انجام میشود؟

پرتو درمانی بهتر است که 4 هفته اول بعد از جراحی شروع شود. در صورتی که بیمار احتیاج به شیمی درمانی داشته باشد، پرتو درمانی ممکن است قبل، حین یا بعد از شیمی درمانی انجام پذیرفته و این زمان اندکی جابه‌جا می‌شود. البته در این صورت غالباً این کار بعد از شیمی درمانی انجام می‌شود.

برای انجام پرتو درمانی بیمار باید ۵ روز در هفته به مدت ۵ – ۶ هفته به بیمارستان یا کلینیک مربوطه مراجعه کند. در این مدت اشعه به تمام ناحیه مبتلا شامل پستان جراحی شده یا زیر بغل تابانده می‌شود. در خاتمه درمان، ممکن است یک دوز اضافی اشعه مستقیماً به بستر تومور تابانده شود. انجام پرتو درمانی نیاز به بستری شدن ندارد و به صورت سرپایی قابل انجام است.

نکته حائز اهمیت این است که بیمار درمان شده با این روش، اشعه ایکس را در خود نگه نمی دارد و لذا از خود اشعه ساطع نمی‌نماید، بنابراین انجام این درمان هیچ خطری برای اطرافیان بیمار ندارد. در واقع انرژی رادیو اکتیو که وارد سلول های بیمار شده است، جذب سلول‌های سرطانی می‌شود و نمی‌تواند از بدن وی خارج گردد. بنابراین حتی در حین درمان پرهیز از نزدیک شدن، لمس کردن یا بوسیدن دیگران الزامی نیست، زیرا آسیبی به آنها نخواهد رساند.

تنها در تکنیک خاصی از پرتودرمانی وسیله ویژه ای در داخل بافت پستان جاگذاری شده و اشعه درمانی از داخل بدن بیمار صورت می‌گیرد. در برخی از این روش ها ممکن است مقدار اشعه ای که ساطع می‌شود، برای اطرافیان خطرزا باشد بنابراین ممکن است بیمار برای انجام این کار بستری شده و یا برای مدت چند روز به صورت ایزوله و دور از دیگران زندگی کند. البته این روش در کشور ما به ندرت انجام می‌شود و تنها در این مورد است که بر اطرافیان هشدار داده می‌شود که تا چند تا چه حد می توانند به بیمار نزدیک شوند و تا چه مدت لازم است فاصله ایمنی را از بیمار حفظ نمایند. البته باید توجه کرد که حتی در این روش بعد از خارج کردن وسایلی که اشعه ایکس ساطع می‌کنند، خطری اطرافیان بیمار را تهدید نمی‌کند.

در حین پرتو درمانی، اعضای سالم شما با صفحاتی پوشانده می‌شود تا از اشعه مصون بمانند. در این هنگام متخصص پرتودرمانی و تیم مربوطه از اتاق مجاور، بر تمام مراحل درمان نظارت دارند و در واقع از راه دور درمان را کنترل می‌کنند. درمان شما کاملا بدون درد است و شبیه عکسبرداری با اشعه ایکس است. بنابراین اگر احساس ناراحتی کردید لازم است فوراً تیم درمانی خود را مطلع سازید.

روشهای کاهش عوارض جدی در طی پرتودرمانی:

– قبل از استفاده از صابون، لوسیون، خوشبو کننده های زیر بغل، ضد آفتاب، داروها، عطریات، لوازم آرایشی، پودر تالک یا موارد مشابه در ناحیه تحت درمان، با پزشک یا پرستار خود در رابطه با تحریک پوستی آنها مشورت کنید. هیچ یک از این موارد را در فاصله دو ساعت اول پس از انجام پرتو درمانی استفاده نکنید.

– روی ناحیه درمان شده را با پوشش نخی گشاد و نرم بپوشانید. از پوشش‌های کشی یا محکم استفاده نکنید.

– از خاراندن یا دست کشیدن بر موضع اجتناب کنید.

– از نوار چسب در ناحیه استفاده نکنید. اگر نیاز به بانداژ باشد از نوار چسبهای کاغذی در ناحیه خارج از محل درمان استفاده کنید.

– از دادن گرما و سرمای زیاد (مثل کیسه آب گرم یا کیف یخ) در ناحیه تحت درمان پرهیز کنید. در هنگام دوش گرفتن از آب ولرم استفاده کنید.

– برای تراشیدن موهای ناحیه زیر بغل بعد از مشورت با پزشک یا پرستاران می تواند از تیغ برقی استفاده کنید. از مصرف لوسیون های مخصوص قبل از تراشیدن مو یا محصولات موبر و نیز تیغ ژیلت اجتناب نمایید.

– ناحیه درمان شده از آفتاب حفاظت کنید.

پرتو درمانی یکی از روش های درمان سرطان پستان است که باعث تاخیر یا عدم بروز عود بیماری در محل پستان می‌شود. اگر چه در برخی بیماران انجام آن الزامی نیست و توصیه نمی شود، ولی به خصوص بعد از جراحی هایی که در آنها پستان حفظ می‌شود، یک درمان کمکی مهم و ضروری می باشد. اگر چه پرتو درمانی خواه در کوتاه مدت یا دراز مدت می‌تواند همراه عوارض پوستی و عمومی باشد، ولی این عوارض گذرا بوده و هرگز نباید باعث شود که بیمار از پذیرش درمان امتناع نماید. شما با روش های مختلفی می توانید بر این عوارض غلبه کرده و انجام این کار را با هدف بهبودی آسان نمائید.