سنجش تراکم استخوان
سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری نام روشی است که با استفاده از آن می توان سفتی و سختی و درجه محکم بودن استخوان های بدن را تعیین کرد. اندازه گیری تراکم استخوان یکی از راه های سنجش سلامتی است.
در سال های اخیر با ورود دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان، تمایل فزاینده‌ای در میان پزشکان و در پی آن بیماران برای انجام این آزمایش و بررسی احتمال پوکی استخوان به وجود آمده است.
چه عواملی در تراکم استخوان موثر است؟
ژنتیک و میزان فعالیت بدنی مهمترین عامل تعیین تراکم استخوان است. بعد از این دو عامل میزان مصرف کلسیم و ویتامین D نیز در متراکم کردن استخوان موثر است. به عبارت دیگر کسانی که ورزش را در سنین کودکی شروع کنند و تغذیه پر از لبنیات داشته باشند، ذخیره بیشتری از استخوان متراکم را در ابتدای جوانی خواهند داشت. پس از اینکه استخوان ها در سن جوانی متراکم شدند، شروع به پوک شدن می‌کنند. اینجا هم در کاهش سیر نزولی تراکم استخوان، ورزش، مصرف کلسیم و ویتامین D موثر است. به این ترتیب کسانی که ورزش منظم و مداوم می کنند، هم استخوان های متراکم تری خواهند داشت و هم سیر پوک شدن استخوان در بدن آنها کند خواهد بود.
درمان پوکی استخوان زمانی انجام خواهد شد که آزمایش سنجش تراکم استخوان نشان دهنده پوکی استخوان باشد. دو نوع دستگاه اسکن برای سنجش تراکم استخوان وجود دارد:
- اسکنرهای مرکزی
- اسکن های محیطی
در دستگاه های اسکنر مرکزی تراکم استخوان های مرکز بدن یعنی ستون مهره و لگن بررسی شده و در دستگاه های اسکنر محیطی تراکم استخوان های محیطی تر مانند مچ دست، مچ پا و انگشتان بررسی می‌شود.
در اسکنرهای مرکزی ابتدا بیمار بر روی تخت دستگاه به پشت دراز می کشد و از او خواسته می شود که در حین انجام تست بی حرکت باشد. سپس دتکتور یا اسکنر دستگاه بر روی قسمتی از بدن که قصد اندازه‌گیری تراکم استخوان آن را دارند قرار گرفته و یک منبع اشعه ایکس پرتو را به سمت استخوان هدف می تاباند. این استخوان معمولا ستون مهره یا مفصل ران در ناحیه لگن است. این استخوان‌ها محل هایی هستند که بیش از بقیه استخوان ها بر اثر پوکی استخوان دچار شکستگی می‌شود. اسکن یا سنجش تراکم استخوان ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می کشد.
اسکنرهای محیطی کوچک تر و سبک تر بوده و استفاده از آنها راحت تر است. برای انجام تست سنجش تراکم استخوان نیاز به آمادگی خاصی وجود ندارد. در خانم های ۶۵ ساله و بالاتر بهتر از تراکم استخوان سنجش شود.
چه زمانی تراکم استخوان را باید اندازه بگیریم؟
سنجش تراکم استخوان بیشتر در کسانی استفاده می‌شود که در معرض خطر ابتلا به استئوپروز یا پوکی استخوان هستند. از آنجا که در خانمها پس از یائسگی تراکم استخوان کم می‌شود و پس از ۶۵ سالگی احتمال شکستگی به دلیل پوکی استخوان وجود دارد، در خانمهای ۶۵ سال و بالاتر بهتر است تراکم استخوان سنجش شود. از موارد دیگری که این آزمایش توصیه می‌شود، شامل خانم هایی است که خیلی زود یائسه شده‌اند و کسانی که کورتون به مدت طولانی استفاده کرده‌اند. در مواردی که استخوان ها با ضربه کوچک شکسته شوند، مثلاً وقتی با یک زمین خوردن ساده استخوان لگن می شکند، باید به پوکی استخوان شک و تراکم استخوان را اندازه‌گیری کرد. پوکی استخوان در ابتدا هیچ علامتی ندارد، ولی می‌تواند موجب افزایش خطر شکستگی استخوان شود.
در موارد زیر توصیه می شود که از سنجش تراکم استخوان استفاده شود:
- بروز شکستگی استخوان بعد از یک ضربه خفیف
- ایجاد قوز در کمر به علت شکستگی‌های مکرر مهره
- مصرف کورتون به مدت طولانی (مصرف این دارو موجب پوکی استخوان می شود)
- بروز یائسگی زودرس در سنین کمتر از ۴۵ سال دوره
- آمنوره یا قطع پریودهای قاعدگی قبل از یائسگی به مدت بیش از یکسال
- وجود بیماری‌های همراه با پوکی استخوان مانند روماتیسم مفصلی و یا بیماری سلیاک
- سابقه وجود شکستگی لگن در خانواده مادری
- کم بودن شدید وزن به صورتی که BMI کمتر از ۱۹ باشد
